A xogar con «Lyricstraining»

Cada pouco tempo, como ben sabedes, en Xogosdelingua prescribimos unha pequena dose de karaoke. Poucas ferramentas máis lúdicas e entretidas para a aprendizaxe de idiomas ca o invento de Daisuke Inoue.

Ben o saben os creadores de Lyricstraining, unha web que permite, de balde, practicar varias linguas mentres vemos vídeos musicais. Os idiomas dispoñibles, polo de agora, son o inglés, o francés, o alemán, o castelán, o italiano, o neerlandés e o portugués.

O funcionamento é ben sinxelo, escóllese un videoclip e un nivel de dificultade (principiante, intermedio, avanzado ou experto). No nivel máis doado, reprodúcese o texto da canción só cuns poucos ocos en branco que o xogador debe completar. Mentres que ao elixirmos un nivel máis difícil a letra aparece cun maior porcentaxe de ocos en branco. Poténciase así tamén a capacidade de memorización.

Un xogo entretido e, asemade, de grande utilidade didáctica. Préstache intentalo, por exemplo, con «Twist and shout» de The Beatles ou con «Leãozinho» de Caetano veloso? A cantar!

«O homem sem qualidades caça palavras»

Elida Tessler é unha artista e profesora de arte que vive e traballa en Porto Alegre (Brasil). A súa especialidade e a súa paixón é explorar o territorio das relacións entre arte, palabra e libro. 

O vídeo inicial amosa unha das súas montaxes: «O homem sem qualidades caça palavras», inaugurada en São Paulo no ano 2007 e creada a partir da novela O home sen atributos de Robert Musil. A frase do título impulsou a artista a buscar todos os adxectivos do texto: exactamente 30.301. Deles seleccionou 5.360 que, repartidos en series de 40, agochou en 134 sopas de letras (caça palavras) sobre teas de algodón. Acompañaron a montaxe tres libros: «O homem sem qualidades, mesmo», o texto orixinal de Musil cun primeiro grupo de adxectivos riscados con bolígrafo negro; «O homem sem qualidades, mesmo assim», outro exemplar do mesmo libro con máis adxectivos pintados con corrector branco; e mais «O homem sem qualidades caça palavras», un volume editado para a ocasión coas 134 sopas de letras a xeito de publicación de pasatempos.

Unha fermosa instalación que xoga coa idea da apropiación das palabras e da súa transposición a outro contexto para lles dar un novo valor, un novo alento. Algo que Elida Tessler ensaiaría de novo, como podemos ver aquí, con montaxes inspiradas en obras doutros escritores universais como James Joyce ou Marcel Proust.

«O moucho chosco»

Como cabeceira da entrada de hoxe... «O moucho chosco», canción do recoñecido audiolibro Tic-Tac, de Pablo Díaz e a súa banda, publicado aló polo 2009. Aquí vai a letra, ideal, por exemplo, para traballar o campo semántico dos animais:

O moucho chosco

Un moucho que é chosco
que vive nun souto
viu pasar a lebre
que a presa te leve.

E nese momento
cal se fora o vento
pasou un esquío
que ninguén viu.

E a donosiña
que rápida viña
levaba un rato
collido do papo.

E unha vaca loura
de cor moi moura
que alí pasaba
e non viu nada.

Non viu o moucho
o esquío tampouco
nin a donosiña
que o rato tiña.

Esto foi nun souto
que chovía moito
nun día de inverno
con néboa e con vento.

Por certo, esta animación seica foi feita, motu proprio, por un seareiro do grupo. Unha fermosa peza en stop motion que nos fai pensar canto se podería chegar a facer no camiño da normalización se, ademais de imaxinación e de vontade, dispuxésemos de máis recursos.

E falando de recursos, aquí deixo a ligazón da Coordinadora de Equipos de Normalización e Dinamización Lingüística de onde tirei a canción. Un arquivo de referencias musicais ben amplo onde atoparmos cancións e videoclips os nosos máis pequenos.

Palíndromos e folioscopios

Decateime de que un palíndromo e un flipbook teñen a misma estrutura. Ambos os dous son lineais e, asemade, reversibles. Fixen este obxecto arredor desa observación.

Así explica a deseñadora estadounidense Kelli Anderson idea que inspirou o seu flipbook palindrómico.

Para quen non o teña claro, flipbook é o nome inglés do que en galego poderiamos chamar folioscopio, un pequeno caderno que contén unha serie de imaxes que varían gradualmente dunha páxina á seguinte para que, facéndoas pasar ás presas, parezan animarse simulando un movemento continuo. Unha técnica que explica a orixe mesma da cinematografía.

O libriño animado de Anderson non amosa imaxes en movemento, senón letras, ou máis ben todo un palíndromo: A SANTA LIVED AS A DEVIL AT NASA. Enxeñoso texto reversible que se podería traducir como «Un papá Noel viviu como un demo na NASA».

Anímovos a deseñar os vosos propios folioscopios. Neste blog do CPI Fonte Díaz (de Touro) podedes atopar un par de sinxelos exemplos e nesta ligazón un útil manual para vos poñer mans á obra.

De Camões a Pimenta

En 1990, na súa obra Obra Quase Incompleta, o poeta portuense Alberto Pimenta publicaba o poema «Metástase I». Nel, o soneto de Camões «Transforma-se o amador na cousa amada» era transformado verso a verso nun novo texto, mediante o procedemento do anagrama, é dicir, mediante a permutación das letras.

Así, o primeiro verso:

Transforma-se o amador na cousa amada   

Pasou a ser: 

Ousa a forma cantor! Mas se da namorada

Curiosamente, no derradeiro verso, sobráronlle as letras L e C, que se converteron na sinatura de Luís de Camões.

Aquí tedes as dúas pezas:

Camões - Soneto 96
Transforma-se o amador na cousa amada,
Por virtude do muito imaginar;
Não tenho, logo, mais que desejar,
Pois em mi[m] tenho a parte desejada.
Se nela est· minha alma transformada,
Que mais deseja o corpo de alcançar?
Em si somente pode descansar,
Pois consigo tal alma est· liada.
Mas esta linda e pura semidéia,
Que, como o acidente em seu sujeito,
Assi[m] coa alma minha se conforma,
Est· no pensamento como idéia;
[E] o vivo e puro amor de que sou feito
Como a matéria simples busca a forma.

Alberto Pimenta [Camões por interposta pessoa]
Ousa a forma cantor! Mas se da namorada
Nua d´imagem, tido rio por vir tu
Não tens, oh joga, sem que ide
Ia e mente passem, admito, d´harpejo,
Nada, terno mar, falsamente ilhas. Amas
Desejando amor que cale cio, parcas
Rimas, e os desencantos pedem
Odi et amo, caos, sigla. Ali plantas
Setas em idÈia, ainda mel, puras,
Semente que caÌdo sujeito como eu,
A lama minha informam. Com acessos
Te penso e cato o mÌnimo. Se nada
Muda, vê que frio e pó e riso e voto ou
Ímpio amor mata o ser e busca famas.
                                                                L. C. 

Souben deste exemplo de «literatura lúdica» grazas a Carta Xeométrica. Alí, o amigo Cibrán fala tamén do artigo «Camões, Pimenta and the improbable sonnet», que dous profesores da Universidade de Coimbra, Carlota Simões e Nuno Coelho, publicaron recentemente na revista de matemática recreativa Ludus. Nese traballo estúdase, desde o punto de vista matemático, a transformación que o poeta Pimenta realiza co soneto de Camões. En concreto, o número de posibilidades distintas de construción dun novo verso mediante permutacións das letras do orixinal. Unha abraiante conxunción de literatura e matemáticas!

«Tris, tras, cabaleiro, fóra estás»

Poucos recordos da miña nenez gardo tan vivos como aquel día triste en que descubrín as rúas de Portonovo pavimentadas de cemento gris. Como por arte de maxia, unha mañá, ao saír da casa, todo apareceu anegado por aquela superficie estraña, fría, dura, hostil. Para toda a rapazada nada volvería ser igual. Onde iamos xogar ao cravo? Ou ao gua? Ou a tantos outros xogos que precisaban da terra amable, agora cuberta para sempre? Nin sequera os anárquicos partidos de fútbol volverían ser os mesmos: acabouse o de deixarse caer ou escorregar, se non queriamos deixar no chan o pelello ou algo máis. As cousas do progreso... 

Todo isto agromou na miña memoria a través dunhas palabras máxicas que non escoitaba desde aquela: «Tris, tras, cabaleiro, fóra estás». De paseo por Enredamos, un dos meus blogs de cabeceira, dei cun grupo de nenos a cantar este recitado para botar as sortes. E, de súpeto, vinme transportado a aqueles primeiros anos 70 do século pasado. Amigos de Enredamos, parabéns polo voso labor de recuperación e posta en valor deste patrimonio. E grazas mil por esa viaxe no tempo!

Afonso X, o Ludolingüista

Eno nome de Maria
cinque letras, no-mais, i á.

M mostra MADR' e MAYOR
e mais MANSA e mui MELLOR
de quant' al fez Nostro Sennor
nen que fazer poderia.
Eno nome de Maria
cinque letras, no-mais, i á.

A demostra AVOGADA,
APOSTA e AORADA,
e AMIGA e AMADA
da mui santa conpannia.
Eno nome de Maria
cinque letras, no-mais, i á.

R mostra RAM' e RAIZ,
e REINN' e Emperadriz,
ROSA do mundo; e ffiz
quena visse ben seria.
Eno nome de Maria
cinque letras, no-mais, i á.

I nos mostra JHESU-CRISTO,
JUSTO JUIZ, e por isto
foi por ela de nos visto,
segun disso Isaía.
Eno nome de Maria
cinque letras, no-mais, i á.

A ar diz que AVEREMOS
e que tod' ACABAREMOS
aquelo que nos queremos
de Deus, pois ela nos guia.
Eno nome de Maria
cinque letras, no-mais, i á.

Velaquí un dos primeiros textos ludolingüísticos da literatura galega: «Eno nome de María», a peza número 70 das Cantigas de Santa María. Cada unha das cinco cobras que a forman está ligada a unha letra do nome da Virxe, formando un acróstico. E nalgúns dos seus versos mesmo aparece o tautograma ao dominar neles unha mesma letra inicial (M mostra MADR' e MAYOR / e mais MANSA e mui MELLOR). Unha cantiga que pretende transmitir o significado transcendente que agocha cada letra de «María» (madre, mansa, avogada, amiga, amada, reinna, rosa...).

As Cantigas de Santa María, obra mestra da nosa literatura medieval, foron compostas baixo a dirección do rei Afonso X e os expertos sosteñen que, posiblemente, boa parte delas contaron coa súa participación directa. Se cadra, esta tamén. Poderiamos daquela renovar o alcume do rei Sabio para convertelo en... Afonso X, o Ludolingüista.

Rap lipogramático

Andrew Huang é un músico estadounidense que se deu a coñecer a través dunha canle de seu en Youtube: Song Challenge. Nela presentaba diferentes traballos baseados na busca constante da experimentación e da creatividade: desde pezas coa única base sonora dos botes dun balón de basket a outras interpretadas en cinco idiomas distintos.

O enredo musical de Huang que máis me encheu o ollo foi este rap lipogramático. Un brillante exercicio de estilo no que prescinde por completo da vogal «e», na mellor tradicion ludolingüística de Laso de Hermione, Franz Rittler, Ernest Vincent Wright ou Georges Perec. Aquí podes atopar a súa letra completa.

Unha proba máis de que, ás veces, as limitacións e restricións poden ser un grande estímulo para a imaxinación.