O deseñador afincado en Montreal Emmanuel Laflamme goza, como vemos arriba, sacando de contexto referencias culturais para provocar a reflexión e mesmo o riso do espectador. Paga realmente a pena pasear pola súa web.
Tamén é un máis deses creadores de mente retorta coa teima de enredar con letras. Sábese nada máis ver a súa versión do famoso Scrabble.
Como vedes nas imaxes, déuselle por tallar en madeira todo o xogo e por usar as letras de 100 logotipos de diferentes marcas comerciais. Así podemos atopar deseños tan característicos como o «F» de Facebook, o «I» de IBM, o «L» de Lego, o «T» de Toyota...
Hai unhas semanas, pasaba o día en Melide e o meu ollo ludolingüístico foi dar con este letreiro: O tobo do lobo, restaurante e hospedaría ao mesmo pé do Camiño de Santiago. Que redonda sonoridade monovocálica! Digna do mesmiño Novoneyra! Foi ver o rótulo e... zas, foto!
Eran as 5 da tarde e xa xantara, moi ben por certo, en Casa Alongos. Con todo, cando volva por aló, fixen o firme propósito de comer n’O tobo do lobo. Se cadra, poderei deleitarme co «Lombo do porco ó modo ostrogodo». Lembrades? A exótica receita creada por Alfonso Álvarez Cáccamo e cociñada a lume lento por Mofa e Befa. Quen sabe?!
Lombo do porco ó modo ostrogodo, con polbo, chocos, ollomol con noz, polo, ovos; todo con mosto.
Boto: solombo, lombo, morro, mondongo do porco, polbo, ollomol, ron roxo, noz (pós), chocos bos, polo, mosto.
—Como o logro?
—Como prólogo, coloco no fondo do forno o polbo cos ovos cochos (ollo!, ovos cochos no fogo, ovos bos, non ovos chocos!). Tronzo toros do ollomol (non todo), boto noz (os pós).
No fogo poño o mondongo do porco, co solombo, o lombo, o polo. Boto ron roxo.
Provoco fogo no ron ó modo dos bonzos. Sopro. Logo boto o polbo cos chocos.
Como non gozo do soso, boto o morro do porco no mosto. Cozo todo ó modo ostrogodo, ollo: con fogo mol, non con fogo tolo. Collo todo o do forno; bótoo no mosto.
Corto os bolos pr´o mollo. Poño toldos con globos roxos (ollo cos focos nos ollos).
Controlo os óbolos: “Cordón bló”, non. So porrón, con ñocro (roscón do bo); como son goloso, cómoo como o monstro dos roscóns. Jo, jo, jo, jo!
Juan Filloy é, sen dúbida, unha figura literaria fascinante, como acabamos de ver. Polifacético no profesional (caricaturista, árbitro de boxeo, crítico de cine, avogado, xuíz...) e tamén no literario (poeta, novelista, ensaísta...). E sempre cunha firme vontade ludolingüística, como podemos comprobar, por exemplo, co curioso costume de titular cada obra súa empregando exactamente sete letras: Periplo (1931), ¡Estafen! (1932), Balumba (1933), Op Oloop (1934), Caterva (1937), Finesse (1939), Ignitus (1971), Yo, yo y yo (1971), La potra (1973), Tal cual (1980), Sonetos (1996)...
Froito do seu espírito lúdico xurdiu tamén unha singular forma poética: os megasonetos. Isto é, catorce series de catorce sonetos, dos que publicou 896!
Con todo, a faceta que máis me atrae son os seus palíndromos. Filloy é, con certeza, o mellor e máis prolífico creador arxentino de frases de ida e volta. Chegou a compoñer máis de 8000, algunhas xa moi difundidas:
Acaso hubo búhos acá. Amigo, no gima. Amo la pacífica paloma. Ana lleva al oso la avellana. Anita, la gorda lagartona, no traga la droga latina. Así mal oirá Sor Rosario la misa. Atale, demoníaco Caín, o me delata. Echele leche. La ruta nos aportó otro paso natural. Nos ideó Edison. ¡Ojo! corre poco perro cojo. Se es o no se es. Sólo diseca la fe de falaces ídolos.
En «Tratado de palindromía», primeira parte da súa obra Karcino (1988), Filloy repasa a historia do palindromismo e desenvolve a súa teoría palindrómica. Sobre estes enunciados reversibles, á vez creados e descubertos, afirma:
«A súa falta de obrigatoriedade e a súa carencia de beneficios ennobrecen o seu baleiro de alegría incoercible. É unha poesía que se comprace no propio esforzo creador e na satisfacción do éxito logrado. Descubrir é unha das funcións máis dignas do entendemento humano».
Se cadra, o que menos transcendeu deste mago das palabras é a súa ascendencia galega. Juan Filloy, nado en Córdoba (República Arxentina) en 1894, era fillo de Benito Filloy, un inmigrante galego procedente da parroquia de Cortegada, no concello de Silleda. Máis dunha vez tivo que aclarar Juan a pronuncia correcta do seu apelido, típico da comarca do Deza: «pronúnciase Fiyoy, non Filoy, porque é galego e non irlandés». Paga a pena ler o artigo «Tía Jesusa» onde relata como viviu a viaxe á terra natal dos seus ancestros.
En definitiva, este fillo da emigración galega, admirado por Julio Cortazar ou Jorge Luís Borges, é unha figura senlleira das letras arxentinas. Por certo, falecido no 2000, aos 106 anos de idade, mentres botaba unha sesta! Chapeau!
Master ES (1420-1468) foi un excepcional gravador e orfebre alemán non identificado do periodo gótico tardío. Recibe este nome polo monograma que aparece en moitas das súas láminas: M+S.
Entre os seus traballos máis brillantes atópase un alfabeto coñecido como «Grotesque figures» ou «Fantastic Alphabet», realizado entre 1470-1475. Vinte e tres pranchas que amosan a excelencia da súa técnica e o seu agudo sentido do humor e da sátira. Cada letra representa unha escena ou tema e xorde da combinacion de monstros, seres híbridos, campesiños, relixiosos, animais...
Ao parecer, ningún museo é posuidor dun alfabeto completo. Só é posible ver todas as letras se se viaxa dun a outro: Oxford, Londres, Berlín, Dresde... Ou, como alternativa máis económica, tamén aquí. A gozar!
Cando alguén desaparece de forma misteriosa, nada mellor que recorrer á axuda dun profesional. En Abecedaria, a letra «q» esfumouse, ninguén sabe do seu paradoiro.
Un par de horas despois de ke o Ka aceptara substituír o Ke, o director decide chamar ao comisario para obter novas frescas sobre o caso da desaparición.
—Non insistas, non che podo avanzar nada. Segredo de sumario, xa sabes o ke kero dicir —contesta o policía.
A resposta é unha evasiva, En realidade, a investigación está en punto morto. Pero isto non llo pode dicir ao director porke se expón ao seguinte titular:
A POLICÍA NON SABE NADA SOBRE A DESAPARICIÓN DO «KE»
Ao pouco, desapareceu a letra «c». Como é posible? Correrán máis letras a mesma sorte? Para resolver tan intrigante misterio, ninguén mellor que o experimentado detective Peirot.
Así se desenvolve a liña argumental de Desaparizión (2011), asinada por Pereledi, acrónimo de Pere Tobaruela e Ledicia Costas. Este relato, creado a dúas mans, é unha homenaxe constante ás novelas de detectives e, sobre todo, a Georges Perec e a súa obra La disparition (1969): desde o título, ao nome do protagonista Peirot (Perec + Poirot), pasando tamén pola trama lipogramática.
En fin, unha novela chea de imaxinación, misterio e humor, ideal para a rapazada e para devotos da ludolingüística en xeral. Unha peza que non podía faltar na nosa BLB.
Realmente ocorrentes estes vídeos de Babbel. Ao velos, non puiden evitar darlle voltas ao concepto de «palabra impronunciable». Determinar o grao de facilidade ou dificultade na pronuncia dunha voz (ou dunha lingua) é sempre algo relativo. Máis alá da influencia dos nosos prexuízos sobre unhas linguas ou outras, todo depende dos termos que entren en comparación. Cantos fonemas comparte ese idioma co noso? Cantos son totalmente estraños para nós?
Así, para un inglés resulta difícil a pronuncia do castelán perro pois a súa lingua natal carece do fonema alveolar vibrante múltiple /r/ do «rr». A un castelán dicir ben o noso xamón tampouco lle será doado xa que a súa lingua non ten nin o fonema fricativo palatal xordo /ʃ/ do «x» nin o nasal velar /ŋ/ que pecha a palabra. E para un galego pronunciar, por exemplo, o inglés bird co mellor acento shackespeareano pode ser tarefa espiñenta ao non termos nós ese fonema vocálico /ɜ:/ entre «i» e «e» dos británicos.
Se ademais os fonemas descoñecidos entran con frecuencia en combinación entre si, esas palabras transfórmanse en verdadeiros trabalinguas, como comprobamos nos vídeos iniciais.
Postos a poñer exemplos de linguas con fonemas estraños e difíciles de pronunciar, no alto do podio estaría posiblemente a lingua ǃxóõ (también coñecida como lingua taa ou lingua clic) falada por unhas 4000 persoas entre Bostwana e Namibia. O seu alfabeto ten cerca de 26 vogais e 122 consoantes! O nome de lingua clic débese a que parte deses fonemas son diferentes tipos de estalos feitos no ceo da boca. É común, de feito, que as persoas adultas que dominan este idioma desenvolvan unha especie de nódulo na larinxe a conta de emitir durante anos este tipo sons.
Aquí tedes un exemplo desta fala nun vídeo do fantástico proxecto Terra do neurocientífico focense Xurxo Mariño.
E para rematar, aínda que está en inglés, non podedes perder este vídeo coa listaxe dos fonemas máis estraños nas falas de todo o planeta. Abraiante!
Chegou setembro e xa estamos de volta. E para inaugurar «a tempada» un novo enunciado de ida e volta coa súa correspondente ilustración. Outro palíndromo bivocálico na oralidade (/soɲo/̝, /sɔ/, /nɔso/...) mais monovocálico na escrita, pois veu ateigadiño de os (con 12 bate por 2 a marca daquel do podólogo).
E desta vez, sen mo propoñer, parece que me saíu un lema «antisoñadores», que anima a ter os pés na terra. Unha mensaxe que me lembra aquel monólogo de Sexismundo en La vida es sueño, de Calderón de la Barca.
¿Qué es la vida? Un frenesí. ¿Qué es la vida? Una ilusión, una sombra, una ficción, y el mayor bien es pequeño: que toda la vida es sueño, y los sueños, sueños son.
E falando de soños... En que idioma soñades vós? Haberá quen só soñe en galego e tamén quen soñe en máis dunha lingua. Esta última idea é o punto de partida do seguinte anuncio da compañía aérea escandinava SAS. Unha viaxeira que soña en turco, en xaponés, en italiano e mesmo na linguaxe das baleas. Unha peza ben fermosa!
Tradución: Nuestros sueños sueños sólo son. Sueños sólo. Our dreams are only dreams. Dreams only.
